Autor: kancelaria

Niekiedy zdarza się, że jeden z małżonków będący przedsiębiorcą boryka się z problemami, które zmuszają go do podjęcia decyzji o ogłoszeniu upadłości. Wówczas należy zadać sobie pytanie: Czy wspólny majątek małżonków w przypadku upadłości jednego z nich wchodzi w skład masy upadłości? Czy rozdzielność majątkowa jest skuteczną ochroną małżonka?

Ustawodawstwo polskie rozróżnia dwa rodzaje małżeńskich ustrojów majątkowych: ustawowy oraz umowny. Pierwszy z nich powstaje z mocy ustawy w momencie zawarcia małżeństwa. Obejmuje on przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej istnienia przez oboje małżonków bądź przez jednego z nich. Drugi rodzaj opiera się na umowie zawartej między małżonkami, która to umowa może wspólność rozszerzyć, ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową. Z chwilą ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, w przypadku jeśli w dacie ogłoszenia upadłości istniała wspólność majątkowa małżeńska ustawowa bądź umowna, następuje ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej – zarówno tej ustawowej, jak i umownej. Z mocy ustawy powstaje pomiędzy małżonkami  rozdzielność majątkowa. Majątek wspólny małżonków automatycznie wchodzi w skład masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny. Do masy upadłości wchodzi także majątek osobisty upadłego małżonka.

Czy rozdzielność majątkowa jest skuteczna?

Przede wszystkim rozdzielność majątkowa ustanowiona między małżonkami w drodze umowy majątkowej małżeńskiej jest skuteczna w stosunku do masy upadłości tylko wówczas, gdy umowa ta została zawarta co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Podobnie jest w przypadku, gdy umową majątkową ograniczono wspólność majątkową. W przypadku, gdy okres ten jest krótszy – umowa ta jest bezskuteczna wobec masy upadłości,  w konsekwencji czego majątek wspólny małżonków wejdzie w skład masy upadłości.

Istotny jest również fakt, iż ustanowienie rozdzielności majątkowej na mocy orzeczenia sądu, dokonane w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest tak samo bezskuteczne w stosunku do masy upadłości.

Wyjątkiem jest tu jednak sytuacja, w której pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej złożono co najmniej na dwa lata przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Analogicznie jest w przypadku rozwodu, separacji bądź ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków. Co ważne, rozwiedziony małżonek upadłego albo małżonek upadłego może w drodze powództwa wniesionego do sądu upadłościowego lub zarzutu żądać uznania rozdzielności majątkowej za skuteczną w stosunku do masy upadłości – jeżeli w chwili powstania rozdzielności majątkowej nie wiedział o istnieniu podstawy do ogłoszenia upadłości, a powstanie rozdzielności majątkowej nie doprowadziło do pokrzywdzenia wierzycieli.

Czy ustawodawca przyznaje małżonkowi upadłego jakąkolwiek ochronę prawną?

Owszem, w takiej sytuacji ustawa otwiera pewną ,,furtkę”, przyznając możliwość dochodzenia należności z tytułu udziału w majątku wspólnym w formie zgłoszenia swojej wierzytelności przez małżonka osoby upadłej do masy upadłości upadłego.

Poza masą upadłości pozostają prawa i rzeczy należące do majątku osobistego małżonka upadłego. Przepisy prawa upadłościowego przewidują również, iż poza masą upadłości pozostają przedmioty służące wyłącznie małżonkowi upadłego do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, nawet jeśli byłyby one objęte majątkową wspólnością małżeńską. Wyjątkiem są jedynie te przedmioty, które zostały nabyte do majątku wspólnego w ciągu 2 lat przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

W sytuacji błędnego zakwalifikowania przez syndyka do masy upadłości przedmiotów majątkowych, które powinny pozostać poza masą upadłości, małżonek upadłego może żądać ich wyłączenia na podstawie art. 70-74 Ustawy Prawo upadłościowe.

Ponowna wspólność majątkowa po umorzeniu postępowania upadłościowego

Ciekawie przedstawia się także sytuacja, gdy postępowanie upadłościowe zostanie umorzone. Rozdzielność majątkowa, która powstaje w momencie ogłoszenia upadłości, ustaje z chwilą zakończenia, umorzenia bądź uchylenia postępowania upadłościowego. Warto zwrócić uwagę również na fakt, że w tym momencie pomiędzy małżonkami powstaje ustawowa wspólność majątkowa. Nie ma znaczenia, jaki ustrój panował w ich małżeństwie jeszcze przed ogłoszeniem upadłości. Aby ponownie występowała między małżonkami rozdzielność majątkowa konieczne jest powtórne wyrażenie woli ustanowienia tego ustroju.

W przypadku upadłości konsumenckiej (osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczych) stosuje się te same przepisy procedury upadłościowej – art. 124-126 prawa upadłościowego. Kwestia ta jeszcze do niedawna budziła kontrowersje, jednak wątpliwości w tym zakresie rozwiał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 2019 r. III CZP 7/19. SN stwierdził, że w upadłości konsumenckiej należy stosować te same przepisy co w upadłości przedsiębiorców.

W takiej sytuacji dłużnik może korzystać z przedmiotu leasingu finansowego służącego do prowadzenia działalności, o ile po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego nie narusza on pozostałych obowiązków wynikających z umowy, a stanowiących podstawę do jej wypowiedzenia.

W przypadku leasingu finansowego – gdzie przedmiot leasingu stanowi u korzystającego dłużnika środek trwały – wszystkie raty leasingowe, tj. zarówno powstałe przed jak i po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, objęte są z mocy prawa układem. Tym samym nie mogą być one uiszczane. W konsekwencji powyższego finansujący nie będzie uprawniony do wypowiedzenia korzystającemu dłużnikowi umowy leasingu finansowego w sytuacji nieregulowania przez niego bądź zarządcę rat leasingowych objętych układem.

Inaczej sytuacja przedstawia się w zakresie leasingu operacyjnego – gdzie przedmiot leasingu nie stanowi u korzystającego dłużnika środka trwałego. Przy tego rodzaju leasingu układem objęte są jedynie wierzytelności (m.in. z tytułu nieuregulowanych rat leasingowych i innych opłat przysługujących finansującemu z umowy leasingu), które powstały przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Podstawę do wypowiedzenia umowy leasingu operacyjnego mogą stanowić w tym przypadku jedynie należności umowne (raty leasingowe) za okres po otwarciu postępowania. Tym samym, jeśli po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego korzystający bądź zarządca nie wykonuje na bieżąco zobowiązań umownych – finansujący będzie uprawniony do wypowiedzenia umowy leasingu operacyjnego, bez konieczności uzyskania w tym zakresie zezwolenia rady wierzycieli, a w sytuacji jej braku sędziego-komisarza.

Przewidziana w Prawie restrukturyzacyjnym ochrona dłużnika przed możliwością wypowiedzenia umowy leasingu, uzależniająca wypowiedzenie umowy leasingu od zgody rady wierzycieli, a w jej braku od zgody sędziego-komisarza, nie dotyczy m.in. przypadków rozwiązania umowy w wyniku upływu czasu na jaki umowa leasingu została zawarta, rozwiązania umowy za porozumieniem stron, jak również sytuacji gdy podstawą wypowiedzenia umowy jest niewykonywanie przez dłużnika bądź zarządcę po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego zobowiązań nieobjętych układem lub inna okoliczność przewidziana w umowie, jeżeli zaistniały po dniu otwarcia postępowania.