Miesiąc: kwiecień 2025

Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR), zawierający dane o właścicielach i osobach zarządzających spółkami, przestanie być całkowicie jawny. To skutek wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE i związanej z nim nowelizacji unijnych, a następnie polskich przepisów. Zmiany oznaczają więcej prywatności dla beneficjentów rzeczywistych. Z drugiej strony dotychczasowi użytkownicy rejestru napotkają na ograniczenia, a nawet konieczność dostosowywania swoich procedur do nowych reguł.

Rejestry danych o beneficjentach rzeczywistych, czyli osobach sprawujących faktyczną kontrolę nad podmiotami gospodarczymi, są jednym z unijnych narzędzi służących przeciwdziałaniu praniu pieniędzy (ang. Anti-Money Laundering, AML). W 2018 r. unijny prawodawca spostrzegł, że takie bazy danych, pierwotnie mające utrudniać przestępcom w białych kołnierzykach ukrywanie swojej aktywności, mogą pełnić szerszą funkcję społeczną.

– Publiczny dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych pozwala na większą kontrolę informacji przez społeczeństwo obywatelskie, w tym przez prasę lub organizacje społeczeństwa obywatelskiego, oraz przyczynia się do utrzymania zaufania do uczciwości transakcji finansowych oraz do systemu finansowego – czytamy w motywie 30 dyrektywy 2018/843, która wprowadziła jawność tego typu rejestrów.

Z tego samego roku 2018 pochodzi polska ustawa o przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (dalej: ustawa AML), która implementowała unijne przepisy i stała się podstawą do funkcjonowania krajowego Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych, administrowanego przez ministra finansów.

Rejestr jest dostępny na stronie crbr.podatki.gov.pl. Podmioty gospodarcze – przede wszystkim spółki prawa handlowego, ale też np. fundacje i spółdzielnie – zostały obowiązane do zgłaszania i aktualizacji w nim informacji o swoich beneficjentach. Narzędzie jest dostępne bezpłatnie dla każdego. Służy więc nie tylko do tropienia przestępców finansowych, ale chociażby do weryfikacji powiązań gospodarczych kontrahenta. O innych zastosowaniach pisał na łamach Prawo.pl Robert Socha, prawnik, specjalizujący się m.in. w doradztwie kryzysowym oraz “białym wywiadzie” (OSINT) (czytaj: Jak odnaleźć beneficjenta rzeczywistego spółki offshore?)

Idea jawności nie przetrwała jednak próby czasu. Najpierw zakwestionował ją Trybunał Sprawiedliwości UE (TSUE), który opowiedział się za zwiększeniem prywatności osób fizycznych. W ślad za tym, prawodawca unijny dyrektywą 2024/1640 (dalej: dyrektywa AML6) wprowadził ograniczenia w dostępie do tego typu rejestrów. Obecnie nad jej implementacją pracuje prawodawca polski. W Ministerstwie Finansów powstał projekt nowelizacji ustawy AML, która przewiduje zmiany m.in. w CRBR.

– Wprowadzone zostaną nowe zasady przekazywania danych organom publicznym, ale przede wszystkim rejestr nie będzie już całkowicie jawny, a dostęp do niego będzie można uzyskać poprzez wykazanie uzasadnionego interesu. Wystąpienie tego interesu będzie badane na podstawie obiektywnych przesłanek i wniosku złożonego przez zainteresowany podmiot – czytamy w ocenie skutków regulacji (OSR) projektu.

Prawo do informacji a prawo do prywatności

Zmiany są konsekwencją wyroków TSUE w sprawach połączonych C-37/20 i C-601/20. Trybunał stwierdził w nich, że publiczny dostęp do informacji o beneficjentach rzeczywistych jest nieproporcjonalnym ograniczeniem prawa do prywatności osób, których dane są ujęte w rejestrze. Orzekł, że jest to sprzeczne z RODO i Kartą Praw Podstawowych.

– Co ciekawe i nietypowe, w tej sprawie TSUE stanął na odmiennym stanowisku niż rzecznik generalny, który sugerował inne rozstrzygnięcie, tj. dostęp do rejestrów dla wszystkich, jednak dopiero po potwierdzeniu swojej tożsamości – zwraca uwagę Gniewomir Wycichowski-Kuchta, legislator i senior associate z Praktyki Doradztwa Regulacyjnego, Legislacyjnego i Compliance DZP.

– Ograniczenie jawności rejestru do podmiotów obowiązanych można uznać za pozytywne z punktu widzenia ochrony danych osobowych i bezpieczeństwa beneficjentów rzeczywistych – ocenia Martyna Popiołek-Dębska, radca prawny prowadzącą indywidualną kancelarię, inspektor ochrony danych. Zwraca uwagę, że CRBR zawiera nieco inne i bardziej szczegółowe dane niż np. publicznie dostępny Krajowy Rejestr Sądowy – w tym o obywatelstwie i państwie zamieszkania danej osoby.

– Zasada przejrzystości przetwarzania danych osobowych wymaga, aby osoby fizyczne były świadome, komu ich dane są udostępniane. W przypadku jawnego rejestru, z tak szerokim katalogiem informacji, osoby których dane widnieją w rejestrze realnie nie wiedzą, kto i w jakim celu pobiera i przetwarza ich dane – uzasadnia prawniczka.

Zwraca wreszcie uwagę na przepis art. 6 ust. 1 lit. c RODO, przewidujący jako podstawę przetwarzanie danych obowiązek prawny. W tym przypadku wynika on z regulacji AML. – Ograniczenie jawności CRBR tylko do uprawnionych podmiotów odpowiada dokładnie tej podstawie prawnej, ponieważ dane będą przetwarzane wyłącznie w celu określonym przepisami, nie będą dostępne dla osób trzecich, które nie mają podstawy do ich przetwarzania – podsumowuje Martyna Popiołek-Dębska.

– Ograniczenie jawności rejestru może być uznane za słuszny kierunek, ale jedynie z punktu widzenia interesu beneficjentów rzeczywistych – uważa natomiast Edyta Zdziarska, ekspert ds. AML, dyrektor studiów podyplomowych AML w Krakowskiej Szkole Biznesu Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.

Zwraca uwagę, że tzw. instytucje obowiązane będą musiały ponieść koszty związane z dostosowaniem zaimplementowanych już procesów do nowych warunków. – Pamiętajmy, iż dzisiaj w wielu instytucjach funkcjonują automatyczne rozwiązania, których zadaniem jest pobranie danych z CRBR i zidentyfikowanie ewentualnych rozbieżności w porównaniu z danymi dostarczonymi przez klienta – wskazuje ekspertka.

„Uzasadniony interes” warunkiem dostępu do CRBR

Projektodawca proponuje, by w miejsce całkowitej jawności CRBR wprowadzić dwa rodzaje dostępu do rejestru:
– Z jednej strony dostęp bezpośredni nadal przysługiwałby określonym organom władzy publicznej oraz tzw. instytucjom obowiązanym do stosowania środków bezpieczeństwa finansowego.
– Z drugiej strony inne podmioty mogłyby uzyskać dostęp do danych z CRBR na podstawie wniosku, poprzez wykazanie uzasadnionego interesu. Wniosek taki należałoby złożyć – co do zasady elektronicznie – do organu prowadzącego rejestr, który miałby 12 dni na udostępnienie danych lub wydanie decyzji odmownej.

Kinga Tabor–Kłopotowska, adwokat, partner w Gardocki i Partnerzy Adwokaci i Radcowie Prawni, przypomina, że pierwotnie dostęp do tego typu rejestrów był uzależniony od wykazania „uzasadnionego interesu”, co rodziło problemy.

– Ograniczeniem tego rozwiązania jest to, że znowu definicja „uzasadnionego interesu” może być niejasna i rodzić problemy praktyczne, co ostatecznie może prowadzić do trudności w uzyskaniu dostępu do informacji dla podmiotów, które faktycznie ich potrzebują – mówi ekspertka.

– Sposób ujęcia przesłanek dostępu jest kontrowersyjny – gdyż będzie ocenny – a sam proces, przebiegający obecnie szybko i automatycznie, wydłuży się – dodaje Gniewomir Wycichowski-Kuchta. – Niemniej, nasz krajowy ustawodawca nie jest tutaj głównym winowajcą, choć powinien wziąć większą odpowiedzialność i starać się doprecyzować ramy ogólne pojęcia, którymi posługuje się dyrektywa AML6 – zastrzega. Zwraca uwagę, że TSUE poza odwołaniem się ogólnie do „uzasadnionego interesu” nie pozostawił państwom członkowskim wskazówek, jakie ograniczenia w dostępie do rejestrów powinny wprowadzać, a dyrektywa AML6 również pozostawia tu pewną swobodę.

Edyta Zdziarska podnosi zaś, że w krajach UE, w których dostęp do rejestrów został już ograniczony, proces weryfikacji beneficjenta rzeczywistego okazał się w praktyce utrudniony.

– Zdarzały się przypadki odmowy udostępnienia informacji lub problemy techniczne, które uniemożliwiły dostęp do danych. Ograniczenie jawności rejestru nie jest zatem krokiem, który wspiera przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowanie terroryzmu – komentuje Edyta Zdziarska.

Ułatwienia m.in. dla dziennikarzy i kontrahentów

Dyrektywa AML6 określiła katalog podmiotów, w stosunku do których należy domniemywać, że posiadają „uzasadniony interes”. W ślad za tym MF proponuje, by do polskiej ustawy wprowadzić takie domniemanie w stosunku do dziennikarzy (rozumianych szeroko, a więc także np. blogerów), organizacji pozarządowych prowadzących działalność pożytku publicznego oraz pracowników instytucji tworzących system szkolnictwa wyższego i nauki.

Nie oznacza to jednak, że dziennikarze, społecznicy i naukowcy uzyskają pełny i bezwarunkowy dostęp do bazy. Przeciwnie – również oni będą musieli składać wnioski o dostęp i wykazać, że ten jest im potrzebny.

– Wspólnym mianownikiem dla ww. kategorii podmiotów jest okoliczność, że aby uzyskać informacje z CRBR, działalność tych osób musi być związana z zapobieganiem lub zwalczeniem prania pieniędzy, finansowania terroryzmu lub czynów zabronionych związanych z korzyściami mogącymi stać się przedmiotem prania pieniędzy. Okoliczności te będą musiały zostać wykazane we wniosku o udostępnienie informacji z CRBR – zaznacza projektodawca w uzasadnieniu.

„Uzasadniony interes” mają posiadać ponadto m.in. osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, które prawdopodobnie zawrą transakcję z podmiotem obowiązanym do zgłaszania informacji o beneficjentach rzeczywistych, a także wyszczególnione instytucje i organy z Polski i państw trzecich.

Miała być „poprawa funkcjonowania”

Wcześniejsze założenia do projektu ustawy nie wspominały, że projektodawca chce ograniczyć dostęp do CRBR. Zapowiadały natomiast „poprawę funkcjonowania” rejestru. Część ekspertów zwraca uwagę, że przy okazji nowelizacji warto rozważyć także inne aspekty CRBR.

– W praktyce wskazuje się na to, że rejestr nie zawsze jest w stanie wychwycić błędy w danych przekazywanych przez spółki, że nie jest w pełni zintegrowany z innymi publicznymi bazami danych, takimi jak KRS, a definicja beneficjenta rzeczywistego budzi wątpliwości interpretacyjne, zwłaszcza w przypadku podmiotów o skomplikowanej strukturze właścicielskiej. Nowelizacja może być doskonałą okazją do zajęcia się tymi wyzwaniami i skutecznego ich rozwiązania – mówi mec. Tabor–Kłopotowska.

Właściciele i użytkownicy wieczyści nieruchomości objętych wnioskiem o wydanie na podstawie decyzji lokalizacyjnej dla CPK z dniem doręczenia zawiadomienia nabywają prawo do odszkodowania z tytułu wywłaszczenia nieruchomości. W zawiadomieniu znajdą również termin wydania nieruchomości i informację o uprawnieniu do powiększenia wysokości odszkodowania – pisze radca prawny Anita Turek na portalu Infor.pl.

Decyzja lokalizacyjna dla CPK

W dniu 08.01.2025 r. została wydana decyzja lokalizacyjna dla inwestycji w zakresie Centralnego Portu Komunikacyjnego. Decyzja została publicznie obwieszczona. Właścicielom i użytkownikom wieczystym nieruchomości, objętych wnioskiem o jej wydanie jest także fizycznie doręczana na dane adresowe z katastru nieruchomości. Doręczenie na ten adres jest skuteczne, dlatego warto zadbać o prawidłowość i aktualność tych danych.

Z dniem doręczenia zawiadomienia o wydaniu decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji, wszczyna się postępowanie w sprawie ustalenia odszkodowania z tytułu wywłaszczenia nieruchomości.

W zawiadomieniu organ zamieszcza informacje o prawach i obowiązkach właściciela lub użytkownika wieczystego takich jak:

1. uprawnienie do otrzymania w ramach odszkodowania nieruchomości zamiennej lub ustalenia odszkodowania w trybie negocjacji,
2. termin wydania nieruchomości;
3. możliwość wydania nieruchomości w terminie 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia w zamian za zwiększenie odszkodowania,
4. uprawnieniu do powiększenia wysokości odszkodowania w odniesieniu do nieruchomości zabudowanej.

Odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości

Obowiązek wydania nieruchomości podlega egzekucji. W sytuacji, gdy decyzja dotyczy nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym albo budynkiem, w którym został wyodrębniony przynajmniej jeden lokal mieszkalny a osoby go zamieszkujące nie posiadają innego budynku mieszkalnego albo lokalu mieszkalnego i zgłoszą ten fakt, na CPK spoczywa obowiązek wskazania lokalu tymczasowego w tej samej miejscowości.

Wywłaszczenie nieruchomości następuje za odszkodowaniem. Za zgodą właściciela lub użytkownika wieczystego, może być mu przyznana nieruchomość zamienna.

Wpierw strony negocjują. Na dojście do porozumienia są 2 miesiące, licząc od dnia wszczęcia postępowania w sprawie ustalenia odszkodowania. Jeśli rozmowy zakończą się fiaskiem, o odszkodowaniu zadecyduje wojewoda w drodze decyzji. Ustawa o Centralnym Porcie Komunikacyjnym w sposób szczegółowy określa zasady ustalania wartości odszkodowania. Podstawę odszkodowania stanowi wartość rynkowa nieruchomości. Wyceny nieruchomości dokonuje rzeczoznawca majątkowy działający na zlecenie i koszt CPK. W zależności od sytuacji w ustawie wskazanej, odszkodowanie może ulec podwyższeniu, ale również obniżeniu.

Co do zasady ustalenie wysokości odszkodowania jest dla właścicieli lub użytkowników wieczystych nieruchomości kluczową kwestią. Warto więc skorzystać z porady doświadczonego podmiotu jaki wykorzysta wiedzę prawną i swoje doświadczenia w celu zwiększenia wysokości odszkodowania. Doświadczenie Kancelarii zdobyte w procesach dotyczących wywłaszczania nieruchomości na cele publiczne wskazuje, że ostatecznie odszkodowanie można podwyższyć nawet o kilkadziesiąt procent.

Odwołanie od decyzji

Od decyzji ustalającej odszkodowanie można się odwołać. Odwołanie rozstrzygać będzie minister właściwy do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa.

Wywalczenie większego odszkodowania to nie tylko umiejętnie sporządzone odwołanie. Dowodzenie swoich racji powinno rozpocząć się już na etapie postępowania przed organem I instancji. Samo niezadowolenie z wyceny i powołanie się na stawki stosowane u sąsiada czy w innej lokalizacji będzie niewystarczające dla zmiany wysokości odszkodowania. Aby podważać wycenę niezbędne będzie zasięgnięcie porady biegłego w tych sprawach.

Na wniosek podmiotu uprawnionego do odszkodowania, w sytuacji gdy wywłaszczeniu podlega nieruchomość zabudowana budynkiem, wypłaca się zaliczkę w wysokości 85% odszkodowania ustalonego w decyzji. Według ustawy zapłata odszkodowania następuje jednorazowo, w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja ustalająca odszkodowanie stanie się ostateczna. Nie każdy wie, że pozyskać odszkodowanie można nie tylko za wywłaszczenie, ale także za ograniczenie w sposobie korzystania z nieruchomości.

Wydanie nieruchomości następuje nierzadko o wiele wcześniej jak wypłata odszkodowania. Szybkie, nierozważne działania nie przyspieszą wypłaty. Nie warto jednak być biernym i sprawę odszkodowania zostawiać swojemu biegowi. Do tego procesu warto się odpowiednio przygotować.

W środę Sejm rozpocznie pracę nad długo wyczekiwaną ustawą o zmianie niektórych ustaw w celu deregulacji prawa gospodarczego i administracyjnego oraz doskonalenia zasad opracowywania prawa gospodarczego. Jest to tzw. pierwszy pakiet deregulacyjny. Projekt rządowy przewiduje zmiany w aż 25 ustawach, mające ułatwić prowadzenie biznesu i obniżyć koszty ponoszone przez przedsiębiorców.

Prace nad projektem rozpoczęły się w Ministerstwie Rozwoju i Technologii przed rokiem, na długo przed powołaniem zespołu Rafała Brzoski i obecną dyskusją na temat deregulacji. Na 2 kwietnia Sejm zaplanował jego pierwsze czytanie.

Ponieważ postulowane zmiany dotyczą materii leżącej w zainteresowaniu niemal wszystkich resortów, konsultacje trwały długo, a nie wszystkie z pierwotnych założeń udało się zawrzeć w ostatecznym tekście projektu. Najlepszy przykład to przepisy ograniczające liczbę i częstotliwość prowadzenia kontroli u przedsiębiorców, do których dodano tyle wyjątków, że początkowy zamysł projektodawcy niemal zatracił swój sens.

Są jednak zmiany oceniane pozytywnie, jak dopuszczenie umowy leasingu w formie dokumentowej. Projekt identyfikuje ponadto obszary, w których do załatwienia sprawy wystarczy czynność materialno-techniczna i odstępuje w nich od zasady dwuinstancyjności. Dzięki temu, przykładowo, szybciej będą rozpatrywane sprawy, w których przedsiębiorca sam wnioskuje o wykreślenie go z różnorakich rejestrów (jak rejestr działalności w zakresie wyrobu lub rozlewu napojów spirytusowych albo rejestr producentów wyrobów tytoniowych).

Zdalne rozprawy i posiedzenia przed KIO

Inna pozytywnie odbierany postulat dotyczy zmian w prawie zamówień publicznych, dopuszczający zdalne rozprawy i posiedzenia w postępowaniach odwoławczych przed Krajową Izbą Odwoławczą (KIO).

Jak czytamy w uzasadnieniu, projektodawca chce wprowadzić generalną zasadę: „jeżeli nie będzie przeszkód do przeprowadzenia zdalnej rozprawy i zdalnego posiedzenia jak np. objęcie informacji klauzulą tajności czy duża liczba uczestników postępowania, rozprawy i posiedzenia będą zdalne”.

Ma to dotyczyć:
– jawnej rozprawy, podczas której Izba rozpoznaje odwołanie (art. 545 ust. 1 Pzp),
– posiedzenia jawnego poprzedzającego jawną rozprawę (projektowana zmiana w art. 545 ust. 1 Pzp),
– posiedzenia jawnego podczas którego Izba ogłasza orzeczenie po zamknięciu rozprawy (art. 558 ust. 1 Pzp).

O tym, czy przeszkód do zdalnego procedowania, każdorazowo ma rozstrzygać prezes KIO. Strony i uczestnicy będą informowani o możliwości zdalnego udziału w rozprawie lub posiedzeniu w zawiadomieniu o terminie. Projektodawca przewiduje, że na sali rozpraw musi być obecny skład orzekający i protokolant, natomiast inne osoby – w szczególności strony i uczestnicy – mogą albo być obecne na sali rozpraw, albo brać udział w rozprawie i posiedzeniu za pośrednictwem środków informatycznych.

Anna Halczuk-Izydorczyk, radca prawny w Gardocki i Partnerzy Adwokaci i Radcowie Prawni, podsumowuje, że ostatecznie to strona lub uczestnik postępowania odwoławczego będą mieli prawo wyboru: czy wziąć udział w rozprawie i posiedzeniu zdalnie czy stacjonarnie.

– Kierunkowo oceniam zmianę bardzo pozytywnie – zwłaszcza, że projektodawca proponuje rozwiązanie hybrydowe. Zdalny udział w rozprawie będzie uprawnieniem uczestników postępowania. Zatem wszyscy zainteresowani będą mogli w niej uczestniczyć zgodnie ze swoim wyborem: zdalnie, albo osobiście, na dotychczasowych zasadach – wtóruje jej dr Jarosław Kola, counsel w kancelarii WKB Lawyers. – To dobre rozwiązanie, biorąc pod uwagę, że KIO jest organem centralnym zlokalizowanym w Warszawie. Oczywiście z perspektywy zamawiającego, albo przedsiębiorcy ubiegającego się udzielenie zamówienia podróż do stolicy nie jest poważną przeszkodą, ale z pewnością ograniczenie tej uciążliwości jest po prostu rozsądne. Osobisty udział w rozprawie przed KIO bywa nieodzowny z praktycznego punktu widzenia, ze względu na specyfikę i dynamikę takich rozpraw. Niemniej możliwość ograniczenia liczby pełnomocników i przedstawicieli stron osobiście uczestniczących w rozprawie, to bardzo użyteczne rozwiązanie – podsumowuje.

Ponieważ postępowanie zdalne ograniczy możliwość składania pism oraz dokumentów podczas samej rozprawy lub posiedzenia, projektodawca przewidział rozwiązania sprzyjające koncentracji materiału procesowego jeszcze przed posiedzeniem/rozprawą. Temu służyć ma m.in. obowiązek przedstawienia twierdzeń i dowodów w określonych pismach, pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania odwoławczego.

Mec. Halczuk-Izydorczyk zwraca uwagę, że postępowanie odwoławcze jest często dynamiczne, a potrzeba powołania dowodu często pojawia się dopiero w trakcie rozprawy. Z drugiej strony zgadza się, że zmiany mogą znacznie przyczynić się do przyspieszenia rozpatrywania odwołań przez KIO, jak również do lepszego zapoznania się z twierdzeniami strony przeciwnej oraz dowodami, na które się ona powołuje przed rozprawą i posiedzeniem. – Niewątpliwie dla części przedsiębiorców czy ich pełnomocników zapoznawanie się z pismami składanymi przez przeciwników procesowych bezpośrednio dopiero na rozprawie, czy konieczność udziału w rozprawie w siedzibie KIO w Warszawie, jawiła się jako uciążliwość – mówi mec. Halczuk-Izydorczyk.

Adwokat Kinga Tabor – Kłopotowska udzieliła komentarza w Radio 357 do podcastu redaktora Michał Trantau w sprawie doniesień medialnych o „wyjściu na wolność” Ryszarda Cyby, skazanego za zabójstwo działacza PiS Marka Rosiaka na dożywotnie pozbawienie wolności.

Jakie instytucje proceduralne w tej sprawie mogą wchodzić w grę❓

1. Zawieszenie postępowania wykonawczego w całości lub w części (art. 15 kkw) – w sytuacji długotrwałej przeszkody uniemożliwiającej postępowania wykonawcze, w szczególności jeżeli nie można wykonać kary pozbawienia wolności z powodu choroby psychicznej – na czas trwania przeszkody.

2. Przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności (art. 153 kkw w zw. z art. 150 kkw) do czasu ustania przeszkody w wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywania tej kary, przy czym ciężka choroba to taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo.

Co nie oznacza, że skazany Ryszard Cyba wyszedł na wolność.