Źródłem wiedzy pacjentów o rzetelności, skuteczności i empatyczności lekarzy i przedstawicieli innych zawodów medycznych często jest internet, w szczególności portale umożliwiające wymianę informacji o konkretnych osobach. Za pomocą portali typu ZnanyLekarz.pl lub wizytówek Google użytkownicy mogą dzielić się swoimi doświadczeniami i ocenami, co ma wpływ na wybór specjalisty przez innych pacjentów – pisze dr Joanna Worona-Vlugt na łamach Rzeczpospolitej.
Działalność takich portali rodzi jednak pytania związane z odpowiedzialnością za publikowane treści, z możliwością selekcjonowania i moderowania opinii oraz zgodnością z przepisami o ochronie danych osobowych (RODO) i ochronie wizerunku.
Opinie o lekarzach i innych specjalistach z branży medycznej są umieszczane na przeznaczonych do tego stronach internetowych przez samych pacjentów. Z tych też względów pojawia się pytanie, kto ponosi odpowiedzialność za treści, które mogą być nieprawdziwe, obraźliwe czy naruszające dobre imię i prawa osobiste specjalistów.
Odpowiedzialność użytkowników
Zgodnie z przepisami polskiego prawa odpowiedzialność za publikowanie treści naruszających prawo ponosi przede wszystkim osoba, która je zamieszcza. Oznacza to, że jeśli użytkownik portalu zamieści opinię zawierającą pomówienia, oszczerstwa lub inne treści naruszające dobre imię lekarza, to może być pociągnięty do odpowiedzialności.
Użytkownik, który dopuszcza się zniesławienia (art. 212 kodeksu karnego) lub zniewagi (art. 216 k.k.) może ponieść odpowiedzialność karną za dokonane przez siebie czyny. Z kolei specjalista, który uważa, że jego dobra osobiste zostały naruszone, może też skorzystać z ochrony przewidzianej w art. 23–24 kodeksu cywilnego i wystosować pozew o ochronę dóbr osobistych przeciwko autorowi negatywnej opinii.
Oprócz przepisów prawa powszechnie obowiązującego, użytkownicy zobowiązani są do przestrzegania zasad regulaminu portalu internetowego. Regulaminy zazwyczaj zakazują publikowania treści o charakterze pornograficznym, rasistowskim, homofobicznym, seksualnym czy też treści fałszywych lub wprowadzających w błąd.
Odpowiedzialność portalu
Portal internetowy, który umożliwia publikowanie opinii pacjentów, nie jest automatycznie zwolniony z odpowiedzialności. Zgodnie z ustawą o świadczeniu usług drogą elektroniczną z 18 lipca 2002 r. portal może ponosić odpowiedzialność za treści zamieszczone przez użytkowników, jeśli przyczynia się do naruszenia dób osobistych poszkodowanego.
Oznacza to, że portal ma obowiązek reagować na zgłoszenia dotyczące naruszeń prawa przez negatywne opinie użytkowników. Ustawa o świadczeniu usług drogą elektroniczną wyłącza odpowiedzialności za treści, których bezprawnego charakteru portal internetowy nie był świadomy, a w razie otrzymania urzędowego zawiadomienia lub uzyskania wiarygodnej wiadomości o ich bezprawnym charakterze niezwłocznie uniemożliwi dostęp do nich.
Administrator portalu internetowego będzie ponosił odpowiedzialność za obraźliwe lub nieprawdziwe opinie, gdy zostanie poinformowany o ich bezprawnym charakterze i nie podejmie działań mających na celu ich usunięcie lub zablokowanie dostępu do nich.
Należy zadać sobie pytanie, kiedy portal internetowy może powziąć wiadomość o bezprawności wpisów użytkowników. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 30 września 2016 r., sygn. I CSK 598/15 wiedza ta „niekoniecznie musi pochodzić od osób dotkniętych inkryminowanymi komentarzami.
Źródło wiarygodnej informacji jest tutaj prawnie obojętne do tego stopnia, że informacja taka może być również wynikiem własnych spostrzeżeń pracowników bądź przedstawicieli administratora portalu internetowego oraz zastosowanych przez niego środków technicznych”.
Administrator portalu może zatem powziąć wiedzę, że wpisy naruszają dobra osobiste w zasadzie z każdego źródła. Bezprawności działania administratora strony nie uchyla wprowadzenie np. automatycznego systemu kontrolowania treści wpisów, co zostało potwierdzone przez Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 24 listopada 2017 r. sygn. akt I CSK 73/17 oraz w wyroku z 10 stycznia 2014 r. sygn. akt I CSK 128/13. To właśnie na administratorze portalu internetowego będzie spoczywał obowiązek udowodnienia, że nie wiedział o bezprawnym charakterze komentarzy użytkowników.
Moderowanie treści
Portale umożliwiające publikowanie opinii o przedstawicielach zawodów medycznych zobowiązane są również do moderowania treści publikowanych przez użytkowników, tak aby zapobiegać publikacji treści bezprawnych, obraźliwych czy naruszających regulamin. W kontekście prawnym istotne jest, aby moderacja była przeprowadzana w sposób zgodny z prawem i regulaminem portalu. W szczególności omawiane strony internetowe powinny weryfikować, czy opinie pochodzą faktycznie od pacjentów, którzy skorzystali z usług danego specjalisty.
Moderacja musi być prowadzona w sposób transparentny i zgodny z zasadą równości. Portal nie może bez uzasadnionej przyczyny usuwać opinii krytycznych, pod warunkiem że są one zgodne z prawem i regulaminem. Usuwanie jedynie negatywnych opinii mogłoby zostać uznane za działanie nieuczciwe wobec użytkowników i opisywanych specjalistów, co mogłoby prowadzić do zarzutów o manipulację opiniami i wprowadzanie w błąd innych użytkowników.
RODO i ochrona danych osobowych
Portale takie jak ZnanyLekarz.pl przetwarzają dane osobowe zarówno użytkowników, jak i opisywanych specjalistów. W związku z tym muszą przestrzegać przepisów rozporządzenia o ochronie danych osobowych (RODO). Ponieważ w wyniku korzystania z portalu może dojść do przetwarzania danych szczególnych kategorii, tj. danych medycznych, portal powinien również powziąć szczególne środki techniczne i organizacyjne zapewniające bezpieczeństwo przetwarzania danych osobowych.
Przetwarzanie danych osobowych użytkowników
Dane osobowe użytkowników (pacjentów), takie jak imię, nazwisko, adres e-mail czy numer telefonu, muszą być przetwarzane zgodnie z RODO. Portal musi uzyskać zgodę użytkowników na przetwarzanie ich danych osobowych, a także zapewnić im możliwość dostępu do swoich danych, ich poprawiania oraz usunięcia. Podstawą przetwarzania danych osobowych będzie zatem zgoda (art. 6 ust. 1 lit. a RODO), ale również umowa o świadczenie usług zawarta między pacjentem a portalem (art. 6 ust. 1 lit. b RODO).
Przetwarzanie danych osobowych specjalistów
Na portalach typu ZnanyLekarz.pl zawarte są dane osobowe specjalistów, takie jak imię, nazwisko, specjalizacja, miejsce pracy, informacje o wykształceniu i kwalifikacjach zawodowych. Przetwarzanie tych danych musi być zgodne z RODO.
W większości przypadków specjaliści sami zakładają profile na wskazanych stronach internetowych celem oferowania i promocji swoich usług. W takim przypadku podstawą przetwarzania danych specjalistów jest umowa zawarta pomiędzy nimi a portalem internetowym (art. 6 ust. 1 lit. b RODO).
Może się jednak zdarzyć, że specjalista nie zakładał profilu na stronie z opiniami o lekarzach, lecz informacja o nim widnieje na stronie internetowej. Zdarza się, że dane osobowe lekarzy są pobrane z ogólnodostępnych źródeł, a podstawą przetwarzania będzie uzasadniony interes administratora (art. 6 ust. 1 lit. f RODO).
Niemiecki Sąd Najwyższy (Der Bundesgerichtshof) w wyroku z 13 grudnia 2022 r., wydanym w sprawie VI ZK 60/21, rozpatrywał kwestie działania portalu umożliwiającego wyszukanie lekarza, umówienie wizyty, a następnie ocenę jakości usług. Sąd Najwyższy uznał, że przetwarzanie danych specjalistów niezarejestrowanych w portalu może opierać się na przesłance uzasadnionego interesu.
Podstawą takiego stwierdzenia był fakt, że portal internetowy jest zarządzany nie tylko w interesie administratora, ale również w ogólnym interesie jego użytkowników, którzy uzyskując wiedzę o pracownikach medycznych, korzystali z wolności informacji zgodnie z art. 11 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Dodatkowo administrator korzystał z ochrony art. 16 Karty Praw Podstawowych UE tj. prawa do prowadzenia działalności gospodarczej. W przypadku jednak przetwarzania danych specjalistów niezarejestrowanych w portalu istotna jest minimalizacja danych i ograniczenie przetwarzania wyłącznie do danych niezbędnych, takich jak imię, nazwisko czy specjalizacja i stopień naukowy.
Naruszenie danych osobowych
Naruszenie danych osobowych może polegać na wycieku danych lub przetwarzaniu danych bez zgody osoby, której dane dotyczą, lub w sposób niezgodny z przepisami RODO. Specjalista, którego dane osobowe zostały naruszone, ma prawo żądać usunięcia danych, a także dochodzić odszkodowania za doznane szkody. W przypadku naruszenia przepisów RODO może również złożyć skargę do prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych (UODO).
Wizerunek specjalisty
Kolejną kwestią jest zgoda na publikację wizerunku specjalistów. Na portalach typu ZnanyLekarz.pl publikacji wizerunku dokonuje sam specjalista poprzez swoje konto firmowe. Zgodnie z art. 81 ust. 1 prawa autorskiego z 4 lutego 1994 r. rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Z tych też względów publikowanie zdjęć, filmów czy innych materiałów zawierających wizerunek specjalisty bez jego zgody może stanowić naruszenie prawa. Specjalista ma prawo żądać usunięcia materiałów oraz dochodzić odszkodowania za doznane szkody.
Ważna rola, ale…
Reasumując – portale umożliwiające wymianę informacji o specjalistach odgrywają ważną rolę w społeczeństwie, umożliwiając użytkownikom dzielenie się opiniami o lekarzach, stomatologach, pielęgniarkach i przedstawicielach innych zawodów medycznych.
Odpowiedzialność za treści publikowane przez użytkowników ponoszą przede wszystkim sami użytkownicy, jednak także portal, jeśli nie reaguje na zgłoszenia o naruszeniach prawa. Ma on prawo moderować treści, ale musi to robić w sposób transparentny i zgodny z przepisami.
