Egzekucja ze składników gospodarstwa rolnego
Ostatnie miesiące obfitują w zmiany w zakresie szeroko pojętego prawa rolnego. Początkiem tych zmian była wniesiona bezpośrednio do senatu indywidualna petycja (nr P9-43/19), w której autor wystąpił z propozycją nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego w zakresie wyłączenia spod egzekucji zwierząt oraz przedmiotów należących do rolnika.
Uzasadnieniem stanowiska autora petycji było m.in. konieczność uregulowania na poziomie ustawowym tego rodzaju wyłączenia spod egzekucji. Problematyka ta aktualnie regulowana jest jedynie zaś rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 lipca 2017 roku w sprawie określenia przedmiotów należących do rolnika prowadzącego gospodarstwo, które nie podlegają egzekucji (Dz.U. poz. 1385). Autor petycji zaproponował jednocześnie oparcie projektowanego rozwiązania na podstawie art. 8a Ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, który przewidywał podobne wyłączenia.
Inicjatywa ustawodawcza w tym przedmiocie została podjęta przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej, który wniósł stosowny projekt ustawy wraz z uzasadnieniem podzielającym stanowisko zawarte we wspomnianej wcześniej petycji. Zgodnie z projektem ustawy, w ustawie z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego miał zostać dodany zupełnie nowe przepisy art. 8291 – 8294 k.p.c., który przewidywał wyłączenia w przypadku, w którym zobowiązanym byłby rolnik prowadzący gospodarstwo rolne. Ustawa została uchwalona głosami Sejmu w dniu 29 października 2021 roku, głosami Senatu w dniu 2 grudnia 2021 roku, zaś w dniu 6 grudnia 2021 roku została podpisana przez Prezydenta. Akt prawny ogłoszono w dniu 10 grudnia 2021 roku, wszedł on w życie w dniu 10 stycznia 2022 roku. Uchwalona zmiana, jak już zostało wspomniane wcześniej, wprowadzała wyłączenia w zakresie egzekucji z majątku rolnika prowadzącego gospodarstwo rolne. Zgodnie z jej brzmieniem, wyłączone spod egzekucji miały być:
- stado podstawowe zwierząt gospodarskich: (…)
- zwierzęta gospodarskie, poza stadem podstawowym, w drugiej połowie okresu ciąży i w okresie odchowu potomstwa oraz źrebięta do 6 miesięcy, cielęta do 4 miesięcy, jagnięta do 3 miesięcy, prosięta do 2 miesięcy i koźlęta do 5 miesięcy;
- stado użytkowe drobiu, co do którego zawarto umowę na dostawę ptaków z tego stada lub produktów pochodzących od tych ptaków;
- zwierzęta futerkowe, co do których hodowca zawarł umowę na dostawę skór tych zwierząt;
- rodziny pszczele pszczoły miodnej (Apis mellifera) wraz z zasiedlonymi przez te rodziny ulami;
- podstawowe maszyny, narzędzia i urządzenia rolnicze, w liczbie niezbędnej do pracy w gospodarstwie rolnym dłużnika, w tym ciągniki rolnicze z maszynami i sprzętem współpracującym, samobieżne maszyny rolnicze niezbędne do uprawy, pielęgnacji, zbioru i transportu ziemiopłodów;
- silosy na zboża i pasze;
- zapasy paliwa i części zamienne, niezbędne do normalnej pracy ciągnika i maszyn rolniczych, na okres niezbędny do zakończenia cyklu produkcyjnego;
- materiał siewny, zboże i inne ziemiopłody niezbędne do siewów lub sadzenia w gospodarstwie rolnym dłużnika, w ilości niezbędnej w danym roku gospodarczym;
- zapasy opału na okres 6 miesięcy;
- nawozy, środki ochrony roślin oraz środki wspomagające uprawę roślin, w ilości niezbędnej na dany rok gospodarczy dla gospodarstwa rolnego dłużnika;
- zapasy paszy i ściółki dla inwentarza wymienionego w pkt 1–4, do najbliższych zbiorów;
- podstawowy sprzęt techniczny, niezbędny do zakończenia cyklu danej technologii produkcji w przypadku gospodarstwa specjalistycznego;
- zaliczki na poczet dostaw produktów rolnych;
- budynki gospodarcze i grunty rolne, niezbędne do hodowli zwierząt w proporcji uzależnionej od wielkości stada podstawowego i niezbędnej nadwyżki inwentarza;
- budynki gospodarcze magazynowe, składowe, przechowalnie oraz szklarnie, tunele foliowe i inspekty do prowadzenia produkcji roślinnej w gospodarstwie rolnym dłużnika wraz z wyposażeniem.
Spod egzekucji została wyłączona również nadwyżka inwentarza żywego poza stado podstawowe ponad ilości wskazane w przepisie art. 8291 k.p.c., jeżeli komornik uzna je po zasięgnięciu opinii izby rolniczej, za niezbędne do prowadzenia gospodarstwa rolnego. W uzasadnionych przypadkach, komornik ma możliwość zasięgnięcia opinii biegłego celem ustalenia zakresu zajęcia. Część z wyłączeń wskazanych w art. 8291 pkt 1, 3-5 i 14 oraz 8292 k.p.c. nie stosuje się w zakresie egzekucji należności wynikających z alimentów oraz należności wynikających z pracy zarobkowej wykonywanej w gospodarstwie rolnym dłużnika.
Wspomniane przepisy nie mają zastosowania do egzekucji z inwentarza żywego lub przedmiotów należących do rolnika prowadzącego gospodarstwo rolne wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Ustawą uchylono również art. 830 k.p.c. który zawierał delegację ustawową dla Ministra Sprawiedliwości w zakresie określenia kwestii wyłączenia spod egzekucji rozporządzeniem.
Zmiana ta została przyjęta negatywnie wśród potencjalnych wierzycieli. Przeciwko takiemu ujęciu wyłączenia od dłuższego czasu protestuje Krajowa Rada Komornicza, która pierwotnie przedstawiała swoje zarzuty wobec rozporządzenia a obecnie wobec wprowadzonej ustawy. Wśród negatywnych głosów wskazuje się m.in. przydzielenie swoistego immunitetu egzekucyjnego rolnikom – uniemożliwienie egzekucji z majątku rolników. W związku z dokonanymi wyłączeniami brak było majątku rolnika pozwalającego na prowadzenie skutecznej egzekucji, szczególnie w dużej wysokości. Rodziło to również pośrednie skutki w postaci wyłączenia rolników z kręgu podmiotów zdolnych do zaciągania zobowiązań z tytułu kredytów czy pożyczek. Podmioty świadczące takie usługi bowiem nie będą chciały udzielać produktów kredytowych rolnikom, w sytuacji w której może dojść potencjalnie do sytuacji w której nie będzie możliwości wyegzekwowania należności.
W związku ze zgłaszanymi uwagami wobec uchwalonego aktu prawnego, Senat podjął ponownie inicjatywę ustawodawczą w tym zakresie i został wniesiony ponowny projekt zmiany Kodeksu Postępowania Cywilnego, niwelujący część skutków które potencjalnie mogłyby wpływać na egzekucję z majątku rolników. Zmiana została uchwalona przez Sejm oraz Senat bez poprawek, a także podpisana przez Prezydenta w dniu 9 lutego 2022 roku. Obowiązuje od 26 lutego 2022 roku.
Na mocy wspomnianej ustawy wprowadzono przepis art. Art. 8295 k.p.c. zgodnie z którym: „Przepisów art. 8291 –8294 nie stosuje się w razie równoczesnego skierowania egzekucji do wszystkich nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego prowadzonego przez dłużnika.”
W uzasadnieniu projektu tej nowelizacji przewidziano m.in., że ustawodawca projektując zmianę z 2 grudnia 2021 roku nie „przeniósł” do k.p.c. regulacji ujętej w § 5 rozporządzenia obowiązującego poprzednio (wydanego na podstawie art. 830 k.p.c.), który stanowił, że rozporządzenia nie stosuje się w razie równoczesnego skierowania egzekucji do wszystkich nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego prowadzonego przez dłużnika. Konieczność wprowadzenia takiego przepisu ma znaczenie zarówno dla sektora bankowego, jak i dla samych rolników jako potencjalnych kredytobiorców, a więc klientów banków.
Oceniając tą nowelizację można stwierdzić, że spełnia ona przynajmniej w części postulaty kierowane przez wierzycieli i mających wpływ na możliwość zaspokojenia się przez nich z majątku rolników, jak również nie uchyla w pełni ochronnego charakteru wyłączenia od egzekucji, funkcjonującego de facto już od 2017 roku (na podstawie Rozporządzenia).
Autorem artykułu jest apl. adw. Seweryn Cyranowicz
